(Familieblad No. 18 – mrt 1979,
blz. 471 - 472)
Diegenen
onder onze lezers die zich daadwerkelijk bezig hebben gehouden met onderzoek
naar onze familie in Twente kunnen er over meepraten hoe verhaspeld onze
achternamen in de oude archiefstukken staan opgeschreven. Trouwens in ons blad
zijn daarvan ook al verschillende staaltjes bekend gemaakt. Hieronder zullen
nog enige voorbeelden volgen om aan te tonen hoe moeilijk het is om in Twente
genealogie te bedrijven, omdat hier, in het bijzonder bij de boerenfamilies ten
platte lande familienamen opeens kunnen verdwijnen om
te veranderen in de familienaam van de vrouw, doorgaans als iemand met een “erfdochter”
trouwt en daarop bij zijn bruid op haar boerderij intrekt, maar bovendien omdat
men blijkbaar aan voor altijd vaststaande familienamen in Twente erg weinig
waarde hechtte. Men nam veelal genoegen met een voor ons gevoel nogal vage
aanduiding van de persoon waarom het ging. Van de “soepelheid” waarmee met onze
naam werd omgesprongen voor dat de burgerlijke stand daar een stokje voor stak
vonden we onlangs weer een aantal treffende voorbeelden. Op erve KOTMAN bij Twekkelo (dat reeds in 1188 als
DOMUS TON KOTHEN bekend stond) worden in een oude lade een aantal papieren
bewaard, die teruggaan tot 1797. Zij behoorden aan de oorspronkelijke bewoners,
die TEN CATE heetten. Die naam wordt in de stukken ook het meest gebruikt, al
wisselt de C ook geregeld met de K. Maar daarnaast heten de bewoners tot 1827
(in welk jaar zij uitstierven en opgevolgd werden door de familie Averink, die
er nu nog steeds woont) op de meest afwisselende manier KATMAN, KATEMAN en KOTTEMAN. In 1816 is de naam zelfs KORTEMAN geworden. In
1822 heet de weduwe van de laatste bewoner nog wel TEN CATE, maar dan heet het
huis plotseling KATMAN i.p.m. TEN C(K)ATE, om tenslotte definitief te
veranderen in “KORTMAN in Twekkelo”.
Nog
erger maakt het de pastoor van Borne met zijn
katholieke TEN CATE’S in die buurt. Wij bladeren wat
rond in doop- en trouwboeken van zijn kerk:
·
In 1795 huwden HERMAN
KORTE sive (= of) TEN KATE en Agnes
Spijker. Twee jaar later wordt een kind van beiden gedoopt, bij welke gelegenheid de
vader ditmaal HERMAN TEN KATE nunc (= nu) SPIJKER
heet. Hier had dus een huwelijk met een “Erfdochter” plaatsgevonden die op “het
Spieker” woonde;
·
In 1797 wordt ook een
zoon gedoopt van een BERNARDUS TEN KATE sive (= of)
KORTE en Hendrika Wildijk;
·
In 1800 trouwen
JOANNES KORTE sive TEN KAATE en Euphemia
Leurink. In 1802 wordt de dochter BERENDINA gedoopt
als het kind van JOHANNS KOTTE en Euphemia Leurink;
·
Nog erger gaat het bij
de doopinschrijving van HENRICUS, zoon van GERARDUS
TEN KATE alias KORTEBOER (sic!) en Hermina
Kölner;
·
In een ouder RK-Trouwboek van Borne heten de
naamgenoten afwisselend TEN C(K)ATE, TEN KOTTE, alleen maar KOTTE, doch
ook CORTEMANS en CORTENAAR!
Ook
anderen is het opgevallen hoe eigenaardig het met de familienamen kan toegaan
in Twente. “Boeren hebben een bijnaam”, schrijft W. G.
A. J. RORING in: “Eén een ander over
namen in Twente”. Driemaandelijkse bladen Dl. 5 (1906), pag. 101-f,
“waaronder zij algemeen bekend
zijn en daarnaast hun eigenlijke familienaam, met andere woorden ‘zoals zij
zich laten inschrijven’. Gemakkelijk komt men deze laatste niet te weten en ‘nen vremde’
kan geruime tijd naast zijn buurman gewoond hebben zonder diens officiële naam
ooit gehoord te hebben”. Zo iets kon natuurlijk ook de dominee, de pastoor of
de notaris overkomen, hetgeen mogelijk en verklaring
zou kunnen opleveren voor de vele verschrijvingen. “Hé hèt
zó, moar hé schrieft zich
zó” heeft al menigeen die genealogie bedreef in Twentes
landouwen tot wanhoop gebracht. . . .
Het
hangt er dan enkel maar van af met wat voor variaties onze naam in